Władza rodzicielska to zespół praw i obowiązków rodziców wobec dziecka, które mają na celu zapewnienie mu należytej opieki, wychowania oraz ochrony interesów. Kwestie te reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: KRO). Zdarza się jednak, że dobro dziecka wymaga ograniczenia, zawieszenia, a w skrajnych przypadkach – pozbawienia władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.
Podstawa prawna
Zgodnie z art. 95 § 1 KRO:
„Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw”.
Natomiast art. 111 § 1 KRO przewiduje:
„Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej”.
Kiedy sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej?
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest środkiem ostatecznym, stosowanym wyłącznie w sytuacjach, gdy inne rozwiązania (np. ograniczenie czy zawieszenie) nie są wystarczające dla ochrony dobra dziecka.
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej:
- Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (np. długotrwały pobyt w zakładzie karnym, brak kontaktu z dzieckiem, emigracja bez utrzymywania więzi).
- Nadużywanie władzy rodzicielskiej – stosowanie przemocy wobec dziecka, wykorzystywanie go do celów sprzecznych z prawem, manipulowanie.
- Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka – brak opieki, niepodejmowanie żadnych działań wychowawczych, brak troski o zdrowie i edukację dziecka.
Skutek pozbawienia władzy rodzicielskiej
Rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej traci prawo do podejmowania decyzji dotyczących dziecka (np. wyboru szkoły, leczenia). Nadal jednak pozostaje zobowiązany do alimentacji.
Art. 111 § 2 KRO stanowi:
„Jeżeli powód, dla którego orzeczono pozbawienie władzy rodzicielskiej, odpadnie, sąd może władzę rodzicielską przywrócić”.
Kto może wystąpić z wnioskiem?
Wniosek o pozbawienie władzy rodzicielskiej może złożyć drugi rodzic, kurator, prokurator. Sąd z urzędu wszczyna postępowanie, jeżeli uzyska informację o zagrożeniu dobra dziecka.
Podsumowanie
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest poważną ingerencją w relacje rodzica i dziecka. Sąd sięga po to rozwiązanie wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, gdy zagrożone jest dobro małoletniego. Każdy przypadek jest rozpatrywany indywidualnie, z uwzględnieniem całokształtu okoliczności i potrzeb dziecka.
